Dyzartria

Dyzartria to zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mowy. Dyzartria to nieprawidłowa artykulacja dźwięków lub głosek wynikająca z nieprawidłowej aktywacji mięśni ust, żuchwy i gardła, która wpływa na szybkość, siłę i rozkład w czasie, zakres i dokładność mówienia. Uszkodzenia dotyczą różnych struktur obwodowego i/lub ośrodkowego układu nerwowego na różnych poziomach. Dyzartria może wynikać też z miejscowych nieprawidłowości w strukturze podniebienia, języka i krtani. Dysfunkcje mowy mogą mieć różne nasilenie. Dyzartria współwystępuje z innymi schorzeniami, zarówno narządów ruchu, jak i mowy. O dyzartrii mówimy wtedy, gdy pacjent potrafi układać treści myślenia w odpowiednie struktury językowe, ale w następstwie dysfunkcji nerwowo-mięśniowych nie jest w stanie prawidłowo realizować wypowiedzi. Mowa dyzartryczna, jest powolna, zamazana, bezgłośna i często z przydźwiękiem nosowym.

Dyzartrię obserwuje się w wielu różnych przypadkach chorobowych. Należy tu wymienić:

• choroby naczyniowe
• guzy mózgu i pnia mózgu
• chorobę Parkinsona
• choroby móżdżku
• neuropatie
• choroby neuronów ruchowych
• miopatie
• zapalenia mięśni, miastenię i inne choroby układu ruchu (za: Rosenfield)

Podział dyzartrii według kryterium objawowego (wg. Darleya, Aronsona i Browna):

1. Dyzartria wiotka - wywołana uszkodzeniem dolnego neuronu ruchowego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięsni aparatu mowy.
   Objawy: osłabienie mięśni, np. żuchwy, warg, podniebienia miękkiego, duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu, osłabienie lub zanik odruchu wymiotnego
2. Dyzartria spastyczna - wywołana uszkodzeniem układu piramidowego (okolica ruchowa kory wraz z odchodzącym od niej szlakiem piramidowym idącym przez pień mózgu i rdzeń kręgowy do jąder ruchowych rdzenia kręgowego)
   Objawy: wzmożone napięcie mięśniowe, niskie natężenie głosu, chrapliwość, zwolnione tempo mówienia, wolniejsze ruchy warg i języka
3. Dyzartria ataktyczna - spowodowana uszkodzeniem móżdżku i/lub dróg móżdżkowych, co wywołuje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
   Objawy: hipotonia, nadmierne akcentowanie, nieregularne przerwy w artykulacji, zwolnione i nierytmiczne tempo mowy, zaburzenia płynności mowy, zaburzenia koordynacji ruchowej
4. Dyzartria hipokinetyczna - związana z uszkodzeniem układu pozapiramidowego (PD, PSP, MSA)
   Objawy: jednostajność melodii głosu, zmniejszone akcentowanie, zatrzymanie procesu mówienia, powtarzanie głosek i sylab
5. Dyzartria hiperkinetyczna - wywołana uszkodzeniem układu piramidowego, jest następstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atetoza, dystonia
   Objawy: ruchy mimowolne w obrębie narządów artykulacyjnych, załamania fonacyjne, niedokładna artykulacja, zaburzenia ruchów celowych
6. Dyzartria mieszana - charakteryzuje się występowaniem różnych cech wymienionych powyżej rodzajów dysartrii, co ma miejsce w SM, chorobie Wilsona, SLA. Ten typ dysartrii często występuje u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych oraz niektórych chorobach

Pacjent z dyzartrią nabytą ma problemy w artykulacji, może mieć problemy oddechowo-fonacyjne oraz z połykaniem pokarmów. Mowa jest spowolniała, często skandowana. W przypadku wystąpienia dyzartrii należy wykonywać ćwiczenia oddechowo-fonacyjno-artykulacyjne, których celem ma być zmniejszenie niepłynności w mowie i poprawa jej jakości. Ćwiczenia można podzielić na oddechowo-fonacyjne, usprawniające aparat artykulacyjny- język, wargi, podniebienie oraz artykulacyjne. Oto przykłady prostych ćwiczeń, które stosuję u osoby dorosłej z dyzartrią nabytą:

1. Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny
• Ćwiczenia języka: mlaskamie, układanie języka w rurkę, wypychanie językiem policzków, układanie języka w „koci grzbiet”, wsuwanie język pod górną i dolną wargę, przesuwanie języka na boki w jamie ustnej, dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów, przesuwanie czubka języka zygzakiem po podniebieniu, przesuwanie czubka języka od górnych zębów wzdłuż podniebienia
• Ćwiczenia warg: cmokanie, parskanie, prychanie, na przemian robienie „dzióbka” i rozszerzanie ust, masowanie warg palcami, układanie warg jak do wymawiania samogłosek: A, O, U, E, Y, I, wypowiadanie głosek p p p p, b b b b, w w w w w, f f f f f
2. Ćwiczenia oddechowe
• Pozycja leżąca. Jedna ręka na brzuchu, druga na górnej części klatki piersiowej. Przepona przesuwa się przy wdechu i uwypukla brzuch, przy wydechu przepona wraca do poprzedniego położenia, a brzuch opada. Ćwiczenie wykonujemy 3 razy, wydmuchując powietrze wymawiamy długo głoskę s lub f
• Wyrabianie długiej fazy wydechowej wypowiadanie dłuższych fraz bez wysiłku, bez zmniejszenia wyrazistości i głośności elementów końcowych oraz bez zwiększenia tempa mowy. W tym celu należy wykonać powyższe ćwiczenia, zwiększając stopniowo wydech do 5-8 sekund i dłużej
• Ekonomicznego zużywania powietrza wymawiać długie s, robiąc pauzy, co 3 sekundy, w czasie pauzy powietrza nie wydychać. Wymawiać długie s, przerywając je 10 razy
3. Ćwiczenia fonacyjne
• Mruczeć poprzez przedłużanie głoski MMMMMM. Wybrzmiewać przedłużane M w otoczeniu samogłosek - legato(długo) i MA ME MY MI MO MU, AMA EME YMY IMI OMO UMU, AM EM YM IM OM UM
• Wybrzmiewać przedłużane n w otoczeniu samogłosek - legato: NA NE NY NI NO NU, ANA ENE YNY INI ONO UNU, AN EN YN IN ON UN
• Ćwiczenia na samogłoskach przedłużanie samogłosek, kolejno: A, E, Y, I, O, U. Ćwiczenia miękkiego ataku głosu: P (wdech), A P (wdech), I P (wdech), U P (wdech), Y P (wdech), O  P (wdech), E
4. Ćwiczenia na tekstach
• W przypadku mowy dyzartrycznej ćwiczenia na tekstach będą polegały na czytaniu różnorodnych tekstów w sposób płynny - bez skandowania. Aby to osiągnąć należy czytać wolno, śpiewnie- przedłużając lekko samogłoski i głoski, które można przedłużać np. sss, fff. Np. Paan Jaasiiuu  kuupiił ssóól. Nie zaś Pan Ja siu ku pił sól
5. Ćwiczenia prozodii
• Czytanie zdań, z różną intonacją, akcentem, tempem, wypowiadanie samogłosek z różnym natężeniem, różną wysokością głosu, rytmem